2.5 Επιστημονικές περιοχές αριστείας
Με στόχο την ανάδειξη των κυριότερων επιστημονικών τομέων στους οποίους δραστηριοποιούνται με επιτυχία οι ελληνικές ερευνητικές ομάδες, οι ελληνικές επιστημονικές δημοσιεύσεις εντάσσονται στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία “Natural Sciences”, “Engineering & Technology”, “Medical & Health Sciences”, “Agricultural Sciences”, “Social Sciences” και “Humanities” και τις υποκατηγορίες τους, σύμφωνα με το αναθεωρημένο εγχειρίδιο Frascati “Revised Field of Science and Technology Classification” του ΟΟΣΑ (Παράρτημα ΙΙΙ).
Το Διάγραμμα 2.5.1 παρουσιάζει, ανά έτος, την κατανομή των ελληνικών δημοσιεύσεων στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία στη διάρκεια της δεκαπενταετίας 2000-2014. Οι περισσότερες ελληνικές δημοσιεύσεις ανήκουν στο επιστημονικό πεδίο “Natural Sciences” (47,0% για το 2014). Το μερίδιο που έχει το συγκεκριμένο πεδίο στο σύνολο των ελληνικών δημοσιεύσεων παρουσιάζει μείωση μέχρι το 2007, ενώ έκτοτε κινείται στο 47%. Δεύτερο κατά σειρά είναι το επιστημονικό πεδίο “Medical & Health Sciences”, το οποίο μετά το 2011 κινείται στο 39% (39,4% για το 2014). Το επιστημονικό πεδίο “Engineering and Technology” διατηρεί σχεδόν σταθερό μερίδιο σε όλη τη διάρκεια της περιόδου και έχει την τρίτη θέση με 21,7% το 2014. Ακολουθούν τα επιστημονικά πεδία “Social Sciences” με μερίδιο 7,2% το 2014 και “Agricultural Sciences”, με 3,0%. Το επιστημονικό πεδίο “Humanities” έχει το χαμηλότερο μερίδιο, 1,8% για το 2014. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο χαμηλός αριθμός δημοσιεύσεων στο επιστημονικό αυτό πεδίο είναι αναμενόμενος, δεδομένου ότι τα χαρακτηριστικά της έρευνας και των δημοσιεύσεων στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες είναι αρκετά διαφορετικά από αυτά των υπολοίπων: οι ρυθμοί έρευνας και δημοσιεύσεων είναι πιο αργοί, μεγάλη σημασία ως μέσο επιστημονικής επικοινωνίας διατηρούν ακόμη οι δημοσιεύσεις μονογραφιών, ενώ πλήθος άρθρων δημοσιεύεται και σε γλώσσες εκτός της αγγλικής.
Αναλυτικότερα, η παραγωγή των ελληνικών δημοσιεύσεων στις υποκατηγορίες των έξι κύριων επιστημονικών πεδίων παρουσιάζεται για την τελευταία πενταετία (2010-2014) στο Διάγραμμα 2.5.2.
Στο Διάγραμμα 2.5.3 απεικονίζεται ο σχετικός δείκτης απήχησης που παρουσιάζουν οι ελληνικές δημοσιεύσεις της πενταετίας 2010-2014 στα έξι κύρια επιστημονικά πεδία. Ο δείκτης υπολογίζεται μετά από «κανονικοποίηση» με τη χρήση εξειδικευμένου λογισμικού που ανέπτυξε το ΕΚΤ και συγκρίνει την απήχηση των ελληνικών δημοσιεύσεων που εντάσσονται σε ένα επιστημονικό πεδίο σε σχέση με την απήχηση που παρουσιάζουν στο ίδιο πεδίο οι δημοσιεύσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Σχετικός δείκτης απήχησης μεγαλύτερος από 1 υποδηλώνει ότι η απήχηση των ελληνικών δημοσιεύσεων είναι μεγαλύτερη από τον παγκόσμιο μέσο όρο.
Την πενταετία 2010-2014 οι σχετικοί δείκτες απήχησης των ελληνικών δημοσιεύσεων σε όλα τα κύρια επιστημονικά πεδία καταγράφουν αύξηση σε σχέση με την πενταετία 2008-2012 που παρουσιάστηκε στην αμέσως προηγούμενη μελέτη του ΕΚΤ. Οι σχετικοί δείκτες απήχησης την πενταετία 2010-2014 πλησιάζουν ή ακόμη και υπερβαίνουν τον παγκόσμιο μέσο όρο, με τιμές που κυμαίνονται από 0,87 έως 1,16. Σημαντική είναι η απήχηση που παρουσιάζουν την πενταετία αυτή οι δημοσιεύσεις των επιστημονικών πεδίων “Natural Sciences”, “Medical and Health Sciences” και ”Engineering and Technology”, που καταγράφουν δείκτες απήχησης υψηλότερους από τον παγκόσμιο μέσο όρο (1,16, 1,09 και 1,02, αντίστοιχα). Ακολουθούν τα επιστημονικά πεδία “Agricultural Sciences” με σχετικό δείκτη απήχησης 0,94, “Humanities” με σχετικό δείκτη απήχησης 0,90 και “Social Sciences” με σχετικό δείκτη απήχησης 0,87.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ελληνική επιστημονική δραστηριότητα έχουν οι εξειδικευμένες θεματικές περιοχές των έξι κύριων επιστημονικών πεδίων στις οποίες οι ελληνικές δημοσιεύσεις έχουν μεγαλύτερη απήχηση από το μέσο όρο των αντίστοιχων δημοσιεύσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι περιοχές αυτές παρουσιάζονται για την πενταετία 2010-2014 στο Διάγραμμα 2.5.4.
Το Διάγραμμα 2.5.5 παρουσιάζει συνδυαστικά, για τα έξι κύρια επιστημονικά πεδία και τις εξειδικευμένες θεματικές περιοχές που περιλαμβάνουν, αφενός την επιστημονική παραγωγή μιας χώρας σε δημοσιεύσεις (μικρή – μεγάλη δραστηριότητα), όπως καταγράφεται από τον Δείκτη Δραστηριότητας (Activity Index), αφετέρου την αριστεία των δημοσιεύσεων αυτών όπως καταγράφεται από τον σχετικό δείκτη απήχησής τους (μικρή – μεγάλη απήχηση). Πιο συγκεκριμένα, ο Δείκτης Δραστηριότητας (Activity Index) συγκρίνει την επιστημονική παραγωγή μιας χώρας με την παγκόσμια παραγωγή ανά εξειδικευμένη θεματική περιοχή. Ο δείκτης κυμαίνεται από -100 ως 100. Η τιμή 0 υποδηλώνει απόλυτη ισορροπία στη σχέση εγχώριας και παγκόσμιας παραγωγής δημοσιεύσεων, θετικές τιμές (με μέγιστη το 100) υποδηλώνουν μεγαλύτερη δραστηριότητα της εγχώριας παραγωγής σε σχέση με την παγκόσμια παραγωγή και τέλος αρνητικές τιμές (με ελάχιστη το -100) υποδηλώνουν το αντίθετο.
Ο συνδυασμός των δύο αυτών δεικτών αποτυπώνεται στο Διάγραμμα 2.5.5* σε τεταρτημόρια. Στο επάνω δεξιά τεταρτημόριο καταγράφονται οι θεματικές περιοχές στις οποίες η Ελλάδα εμφανίζει μεγαλύτερη εξειδίκευση στην παραγωγή δημοσιεύσεων σε σχέση με την παγκόσμια παραγωγή και οι οποίες εμφανίζουν αριστεία (Υψηλή απήχηση / Μεγάλη δραστηριότητα), υποδηλώνοντας συγκριτικό πλεονέκτημα για τη χώρα. Στο επάνω αριστερά τεταρτημόριο καταγράφονται οι εξειδικευμένες θεματικές περιοχές στις οποίες η Ελλάδα
έχει μικρή δραστηριότητα σε σχέση με την παγκόσμια παραγωγή διακρίνονται όμως για την αριστεία (Υψηλή απήχηση / Μικρή δραστηριότητα), υποδηλώνοντας σημαντική δυναμική.
Στον συνδυασμό «Υψηλή απήχηση / Υψηλή δραστηριότητα» (επάνω δεξιά τεταρτημόριο) η θεματική περιοχή «physics, nuclear» καταγράφει τον υψηλότερο σχετικό δείκτη απηχησης (3,26 τιμή η οποία δεν εμφανίζεται στον άξονα του διαγράμματος για λόγους καλύτερης απεικόνισης) και έχει δείκτη δραστηριότητας 66,84 και ανήκει στο επιστημονικό πεδίο “Natural Sciences”. Επίσης, συναντώνται περιοχές του επιστημονικού πεδίου “Natural Sciences” (ενδεικτικά “Physics, particles & fields”, “Astronomy & astrophysics”), του πεδίου “Medical & Health Sciences” (ενδεικτικά “Rheumatology”, “Respiratory system’”), του “Engineering & Technology” (ενδεικτικά “Engineering, ocean”, “Engineering, environmental”), του “Social Sciences” (“Business, finance”, “Environmental Studies”) και του “Agricultural Sciences” (“Fisheries”, “Agricultural engineering”).
Ο λόγος που αποτελεί βάση για τον υπολογισμό του δείκτη δραστηριότητας είναι: [(εθνικές δημοσιεύσεις σε συγκεκριμένο τομέα/σύνολο εθνικών δημοσιεύσεων)/(δημοσιεύσεις σε συγκεκριμένο τομέα παγκοσμίως/σύνολο δημοσιεύσεων παγκοσμίως)]
